Siervogels en oorspronkelijke duiven

Bij de siervogels horen parkvogels zoals pauwen, kleine siervogels zoals kwartels en oorspronkelijke duiven.

Siervogels en oorspronkelijke duiven

De groep siervogels is een groep van voornamelijk oorspronkelijke soorten, vaak alleen erkend in de oorspronkelijke kleuren. Slechts bij een klein aantal soorten (bijvoorbeeld de Chinese dwergkwartel) komen kleurmutaties voor.

De belangrijkste groepen siervogels die wij in de liefhebberij tegenkomen, zijn:

Grote siervogels of parkvogels

  • pauwen, kalkoenen en parelhoenders
  • fazanten
  • tragopanen
  • en de oorspronkelijke kamhoenders


Kleine siervogels

  • kwartels
  • patrijzen
  • frankolijnen


Oorspronkelijke duiven

  • lachduiven
  • diamantduiven
  • overige oorspronkelijke duiven


Er is ook een siervogelstandaard bestaande uit 2 delen (inclusief oorspronkelijke duiven), waarin een groot aantal soorten tot in detail worden beschreven. Voor meer info kijk eens bij de digitale standaards.

Zeer specifieke informatie over de populaire groep kwartels, patrijzen en frankolijnen vindt u ook op:
http://www.dfkp.nl/

Ontstaan van de diergroep

In de kleindierliefhebberij behoren pauwen, kalkoenen, parelhoenders, fazanten, wilde kamhoenders, frankolijnen, patrijzen, kwartels en oorspronkelijke (wilde) duiven tot de siervogels. Het woord ‘sier’ betekent tooi en pronk. Siervogels zijn ook met recht fraaie pronkvogels.
In het verleden werden deze groepen siervogels meestal en soms exclusief gehouden door de welgestelden in kasteeltuinen, op landgoederen en bij luxe buitenhuizen. Pas later werden deze dieren meer gemeengoed, hoewel ze niet zomaar door iedereen gehouden kunnen worden.
De kleinere soorten zoals kwartels en lachduiven zijn gemakkelijk in een kleine ruimte te houden, waardoor de populariteit van deze siervogels toeneemt.

Himalaya fazanten, de haan baltst voor zijn hen
Himalaya fazanten, de haan baltst voor zijn hen

Domesticatie

De siervogels worden ingedeeld in twee groepen: de soorten die gedomesticeerd zijn en de niet-gedomesticeerde (of oorspronkelijke) soorten.
Kalkoenen, parelhoenders, japanse kwartels en lachduiven zijn gedomesticeerd. De overige soorten worden als niet-gedomesticeerd beschouwd. De voorouders van onze kalkoenen leven in Midden Amerika, waar van oorsprong twee wilde kalkoensoorten voorkwamen. De Honduras-kalkoen is in haar oorspronkelijke vorm gebleven en is dus niet gedomesticeerd. Uit de Mexicaanse kalkoen zijn door domesticatie onze huidige rassen kalkoenen ontstaan.

De parelhoenders komen uit Afrika uit gebieden ten zuiden van de Sahara. De oorspronkelijke parelhoenders kennen vier geslachten met daarbinnen vele soorten: Gierparelhoenders, Kuifparelhoenders, Bosparelhoenders en als laatste de Helmparelhoenders waaruit de bekende gedomesticeerde parelhoenders zijn ontstaan.

De pauwen vinden hun oorsprong in Azië en dan vooral in India, Sri Lanka, Maleisië en Indonesië. Er is één pauwensoort, de Congo pauw, die uit Afrika stamt. De laatst genoemde soort zien we vrijwel alleen in dierentuinen en vogelparken.

Fazanten zijn nauw verwant aan de pauwen en vinden hun oorsprong in Azië.
Deze soorten bestrijken echter een veel groter gebied en komen voor in de Himalaya, de hooggebergten van Japan en Sri Lanka, maar ook in de laaglanden van Maleisië en de Filippijnen.
Het meest bekend zijn de zogenaamde bosfazanten met als officiële naam Edelfazanten. Deze naam kregen ze omdat alleen de edelen op deze dieren mochten jagen.

Rode patrijs
De Rode Patrijs

Frankolijnen, patrijzen en kwartels behoren tot de kleine hoenderachtigen.
De Japanse kwartels in ons beschermde milieu verschillen van de oorspronkelijke Japanse kwartels. Dit geldt nog sterker voor de Japanse kwartels die gehouden worden in de commerciële kwartelhouderij voor de ei- of vleesproductie.
Een wereldwijd bekende gedomesticeerde duif is de lachduif, die al ruim 4 eeuwen door de mens wordt gehouden. Waarschijnlijk is de lachduif al vanaf het begin gehouden voor de gezelligheid of uit bijgeloof.
Pas rond 1883 schreef een Engelsman als eerste dat de lachduif waarschijnlijk de tamme vorm is van de Afrikaanse tortel. En hij had gelijk.

De lachduif
De lachduif

De bekende diamantduif wordt al meer dan 2 eeuwen door de mens gehouden. Samen met de eerste grasparkieten kwamen de eerste diamantduiven uit Australië naar Europa en begon de populariteit van deze kleine duif.

Biodiversiteit

Bij biodiversiteit wordt gedacht aan het bewaren van de in het verleden ontstane rassen met hun gebruikswaarde voor de mens. Een doelbewuste domesticatie vanwege een ‘nutwaarde’ voor de mens heeft alleen plaats gevonden bij de kalkoenen en japanse kwartels. De nutwaarde van deze kwartel wordt gevormd door de formidabele legkracht en de productie van kwaliteitsvlees.

De diversiteit bij de andere siervogels is meer ontstaan uit sportieve uitingen, maar daarom niet minder interessant om te bewaren. De vele liefhebbers en fokkers zorgen daarvoor.

Alle dieren hebben een goede huisvesting nodig. Het maakt ook verschil of de gehouden dieren winterhard zijn of in de winter bijverwarmd moeten worden. Ook moet rekening gehouden worden met de welstandseisen in de gemeente. Om enig houvast te geven wordt in dit hoofdstuk kort ingegaan op de huisvesting van siervogels.

Een schets van een eenvoudig hok
Een schets van een eenvoudig hok

Welstandseisen

Soms is voor het bouwen van een hok een bouwvergunning nodig. Kleine hokken kunnen zonder vergunning geplaatst worden. Het bouwen van grote hokken en volières is aan regels gebonden. Volgens de eisen van het ministerie van VROM van 1 januari 2003 is geen vergunning nodig als het hok:
1. gebouwd wordt bij een bestaande woning en het niet vanuit die woning direct te betreden is
2. op de grond gebouwd wordt, dus niet op een ander bouwwerk
3. maar uit één bouwlaag bestaat
4. bijdraagt tot het woongenot, dus niet voor professioneel gebruik
5. niet groter dan 10 m2 is en ten hoogste 3 meter hoog.
Wordt aan deze voorwaarden voldaan dan bepalen de volgende voorwaarden of de situatie licht vergunningsplichtig is:
1. het huis waarbij het hok gebouwd wordt is een rijksmonument
2. er wordt gebouwd bij een stacaravan of een andere niet permanente bewoning
3. het hok wordt gebouwd dichter dan 1 m aangrenzend aan openbaar groen of voorerf
4. het hok is groter dan 10 m2 en staat dichter dan 1 meter vanaf de grens met de buren
5. het totaal van de vergunningsvrije gebouwen is 30 m2 of het beslaat, inclusief de andere bijgebouwen, meer dan 50% van de tuin.

Let op de regels van de gemeente
Let op de regels van de gemeente

Wordt niet voldaan aan de punten 1 t/m 4 dan moet een bouwvergunning aangevraagd worden. Deze vergunning is ook nodig als het hok groter is dan 50 m2 of hoger dan 5 meter. Verder moet het hok altijd een passend bouwwerk zijn dat geen aanstoot geeft.

Hokken en rennen

Pauwen, kalkoenen en parelhoenders worden dikwijls los in een afgerasterd terrein gehouden. Om te voorkomen dat de dieren zelf ergens een hoge plek gaan zoeken, worden in hun leefruimte zitstokken op een flinke hoogte aangebracht. Pauwen, kalkoenen, de gedomesticeerde parelhoenders en de meeste fazanten zijn winterhard en gebruiken niet zomaar een nachthok. Toch is een nachthok zinvol omdat in dit hok de voerbakken droog staan. Door in dit nachthok ook de eerder beschreven zitstokken te plaatsen kan men de dieren wellicht overhalen daar ook de nacht door te brengen. Dit is in een strenge winter ook handig voor de drinkbakken. Een hok voor deze dieren heeft flinke afmetingen. Als de voorkant van dit hok open gelaten wordt, moet deze opening gericht worden naar het zuidoosten. Op deze manier wordt inregenen voorkomen en waait de koude oostenwind in de winter ook niet naar binnen. Wordt gekozen voor een dicht hok voor de dieren, dan worden de ramen op het oosten gericht zodat de warme middagzon niet naar binnen schijnt. Ook als de dieren in een volière met nachthok worden gehouden moet rekening gehouden worden met de grootte van de dieren. Deze grootte hangt ook af van het aantal dieren dat in de ruimte wordt gehouden. Parelhoenders en fazanten worden meestal in volières gehouden die van boven ook zijn afgesloten. De meeste soorten zijn winterhard. Toch maken ze ook wel gebruik van een nachthok, zeker als het regent.

Een fraai groot hok met rennen voor meerdere soorten siervogels
Een fraai groot hok met rennen voor meerdere soorten siervogels

Verschillende soorten fazanten kunnen vaak nogal agressief zijn. Deze soorten moeten per paar afzonderlijk in volières worden gehouden. De zitstokken moeten worden aangepast aan de grootte van de dieren. Zitstokken mogen nooit te dun zijn. Het dier moet er zijn tenen op kunnen leggen. De tenen mogen niet om de stok heen grijpen. Gaan de dieren ’s nachts op de zitstok zitten, dan worden de tenen beschermd tegen de kou door de buikveren van de dieren. Onder de zitstokken wordt een mestbak of mestgoot aangebracht. De dieren komen op deze manier niet in aanraking met de mest en het schoonmaken van het hok gaat veel gemakkelijker. Bij siervogels die in een volière worden gehouden moet de ondergrond goed doorlatend zijn zodat het geen modderpoel wordt. Op gras houden is ideaal maar meestal niet te realiseren omdat de dieren nogal eens de neiging hebben alles om te graven. Om gras te houden is het nodig vlak boven de grond gaas te spannen zodat het gras hier door kan groeien.

Duiven voelen zich prima thuis in een volière met nachthok. De weersinvloeden zijn van belang bij de plaatsing van het hok en de volière. De meeste duiven zijn verzot op zonnebaden, maar moeten ook een plek in de schaduw kunnen vinden. Het inslaan van regen en wind in het hok en de volière moet worden voorkomen. Meestal worden de duiven per koppel (doffer en duivin) in een volière gehouden. Deze ruimte is hun territorium. Andere soortgenoten worden niet geaccepteerd. Bij de oorspronkelijke soorten duiven kunnen in een ruime volière wel enkele soorten bij elkaar gehuisvest worden, maar het blijft vaak een riskante zaak. De koppels willen allemaal hun eigen territorium verdedigen. Is het de bedoeling meerdere soorten bij elkaar te houden, vraag dan eerst de fokker waar de dieren verkregen zijn of de gekozen soorten bij elkaar passen. Een verkeerde keuze leidt onherroepelijk tot gevechten en de dood van dieren.

Een volière voor een koppel duiven moet minimaal 2 meter diep, 2 meter hoog en 1 meter breed zijn. De maten van het bijbehorende nachthok zijn ongeveer vergelijkbaar, al naar gelang de ruimte. De volière wordt meestal van boven afgedekt met doorzichtige golfplaten, ter beschutting tegen het weer, maar ook om te voorkomen dat uitwerpselen van andere vogels in de volière terecht komen. De hokken moeten goed geventileerd worden en voldoende zitstokken hebben voor de duiven. Ook in de volière moeten zitstokken worden aangebracht en enige beplanting om de volière een natuurlijke uitstraling te geven. Lachduiven kunnen ’s winters bij voldoende beschutting buiten blijven. Diamantduiven en de meeste oorspronkelijke duiven kunnen slecht tegen vorst en moeten in de winter binnen worden gehouden. Bij strenge vorst is verwarming nodig. Om het plezier van het verzorgen van de dieren te vergroten is het nodig om een gang in de hokken te maken zodat de verzorger ook binnen staat. De dieren buiten bekijken en verzorgen in de winter en in de regen is niet de meest ideale situatie.

Lachduiven en diamantduiven worden ook wel in kleine tralie- of kistkooien gehouden. Deze rustige duiven accepteren deze kleine huisvesting wel, maar het meeste plezier hebben de dieren in een ruimere behuizing.

De kleine hoenderachtigen worden ook het best gehuisvest in hokken en volières zoals hierboven beschreven. Frankolijnen en patrijzen worden per koppel (haan en hen) gehouden.
Bij de bouw van hokken en volières voor frankolijnen en patrijzen moet rekening worden gehouden met de ruimte die deze dieren nodig hebben. Een grotere volière dan beschreven voor de duiven is aan te bevelen. Frankolijnen en de meeste patrijzen hebben ook een vorstvrij hok nodig.
Voor het houden van kwartels zijn er globaal drie mogelijkheden: in een volière met hok zoals beschreven bij de duiven, in aparte voor kwartels gemaakte hokken met rennen en in kleine kooien of vitrines.
In volières worden kwartels vaak samen met duiven of kleine (tropische) vogels gehouden. In deze situatie zijn grondkwartels aan te bevelen. Zij blijven altijd op de grond en de duiven hebben de rest van de volière in gebruik. Kuif- en boomkwartels samen met andere inwoners gaat minder goed omdat deze kwartels ’s nachts omhoog vliegen om op hoogte te slapen en dat geeft veel onrust in de volière.

Een voorbeeld van een hok voor grondkwartels met vijf afdelingen
Een voorbeeld van een hok voor grondkwartels met vijf afdelingen

De bodem van zowel hok als ren is op hoogte gebracht en maakt het werk voor de verzorger veel gemakkelijker

Aparte hokken voor het houden van grondkwartels hebben dezelfde vorm als de grotere volières. Omdat grondkwartels op de grond blijven hoeft de volière niet zo hoog te zijn. Een meter hoog of zelfs nog minder is al meer dan voldoende. Het nadeel van deze volières is dat de verzorger altijd op de knieën de volière in moet.
De grondkwartels worden ook wel in kleinere hokken gehouden, bijvoorbeeld in een schuur, garage of op zolder. Vooral de kleine chinese dwergkwartel is hiervoor prima geschikt. Deze kleine hokken kunnen ook gestapeld worden.

Een voorbeeld van een hok voor grondkwartels met vijf afdelingen
Een voorbeeld van een hok voor grondkwartels met vijf afdelingen

Strooisel of bodembedekking

Als bodemstrooisel is alle losse materiaal dat veel vocht opneemt geschikt. Goed materiaal is gehakseld stro, hennepstro, koolzaadstro, houtkrullen en zand. Het strooisel moet regelmatig vervangen worden om te voorkomen dat het materiaal met de mest gaat samenkoeken. Als in het hok een ammoniaklucht hangt, is het strooisel al te laat vervangen.
Voor kleine hoenderachtigen voldoet droog zand, zowel in de hokken als in de volières goed omdat deze dieren dagelijks een zandbad willen nemen. Het voordeel van zand is dat de keutels van de dieren uit het zand gezeefd kunnen worden. Het zand kan op deze manier lange tijd gebruikt worden.

Kopen of zelf maken

Een handige doe-het-zelver kan met hulp van voorbeelden van bestaande hokken en volières gemakkelijk goede hokken bouwen naar eigen wensen. Hokken voor kleine aantallen dieren kunnen ook kant-en-klaar gekocht worden bij bedrijven die vaak gespecialiseerd zijn in dierenverblijven.
Speciale hokken worden ook op verzoek door timmerbedrijven en bedrijven die tuinhuisjes maken geleverd. Het is dan verstandig eerst een goede tekening te (laten) maken en een offerte aan te vragen. Het kan niet genoeg benadrukt worden dat het verstandig is om vooraf bij andere liefhebbers en fokkers van kleine siervogels hokken te bekijken. Gebruik maken van de ervaringen van ervaren fokkers is goud waard. Hokken moeten gemaakt worden van duurzame materialen, zodat het geheel onderhoudsarm is. Dat kost bij de bouw wat meer, maar bespaart op den duur geld en ergernis. Maak het deel dat met de grond verankerd is van steen. Dat voorkomt het rotten van het hout van het hok.

Zonder goede voeding en verzorging geen gezonde dieren. Deze regel geldt altijd en overal. Dit hoofdstuk beschrijft kort de voeding en verzorging van siervogels.

Voeding voor volwassen dieren

Volwassen dieren worden buiten het fokseizoen gevoerd met een rust- of onderhoudskorrel speciaal voor siervogels. Dit voer is niet op de productie van eieren afgestemd, maar houdt de dieren wel goed in conditie. Meestal wordt bij volwassen dieren dit onderhoudsvoer in korrelvorm verstrekt. Voor de kleinste kwartels moeten de korrels gemalen worden. Korrelvoer heeft als voordeel dat de dieren alles binnen krijgen wat ze nodig hebben en niet de lekkerste deeltjes uit het meel pikken en daarmee door het zoeken ook meestal meer knoeien met het voer. Daarnaast wordt de dieren dagelijks een kleine hoeveelheid gemengd graan gegeven. Ruim voor het fokseizoen begint wordt de onderhoudskorrel vervangen door een voeder dat de productie van goede broedeieren stimuleert. Dit is de foktoomkorrel. Dit voer bevat meestal meer eiwit en ook meer vitaminen. Graan bijvoeren is in deze periode niet gewenst omdat dan de verhouding van voedingsstoffen wordt verstoord. Groenvoer bijvoeren mag altijd, ook in de rustperiode voor zover het dan voorhanden is. Siervogels en vooral de fazanten wennen sneller aan de verzorger door ze zo nu en dan iets extra´s te geven in de vorm van stukjes pinda, fruit of meelwormen. Daar zijn ze gek op.

De gangbare zaadmengsels voor sierduiven voldoen niet goed voor de oorspronkelijke zaadetende duiven. Er zijn voederfabrikanten die aangepaste zaadmengsels voor deze duiven leveren. In dit voer zijn de traditionele granen als tarwe en peulvruchten deels vervangen door tropische zaden. Er zijn ook liefhebbers en fokkers die zonder problemen hun oorspronkelijke duiven en lachduiven voeren met het bij elke dierenspeciaalzaak te krijgen tortelduivenvoer. In de broedperiode wordt soms een kleine hoeveelheid eiwitrijk voer toegevoegd. Dit eiwitrijke krachtvoer is ook in de dierenspeciaalzaak te koop.

Kalkoenen in het bos
Kalkoenen in het bos

Voeding voor jonge dieren

Jonge kuikens worden gevoerd met opfokkorrels of opfokmeel. De meeste kuikens leren snel zelf te eten. Kuikens van fazanten hebben daar soms meer moeite mee. Zijn ze natuurlijk uitgebroed door de ouderdieren, dan volgen ze de ouders en leren ze snel door af te kijken. Kunstmatig uitgebroede fazantenkuikens hebben soms veel moeite om te starten met het eten. Is dit aan de orde, dan moet de eerste dagen de kuikens het voer aangereikt worden. Dit gaat vaak goed met in stukjes geknipte meelwormen. Als ze die eenmaal kennen en ze worden gemengd met het opfokvoer dan leren ze snel zelf te eten. Om de dieren vertrouwelijk te maken en te houden wordt het geven van meelwormen dikwijls lang volgehouden. Het opfokvoer voor de jongste dieren wordt na ruim 6 weken vervangen door opfokvoer 2 en na nog weer ruim 6 weken door opfokvoer 3. Na ongeveer 18 weken worden de jonge dieren verder gevoerd met het eerder genoemde normale onderhoudsvoer voor siervogels. Het overschakelen op ander voer moet geleidelijk gebeuren door in de overgangsperiode beide voeders korte tijd te mengen en dat geldt ook voor het overschakelen van meel naar korrel.

Voerbakken

Kijk bij de aankoop van de dieren welke voerbakken deze fokker gebruikt. Bevallen deze bakken dan is het verstandig dezelfde bakken ook zelf te gebruiken. De dieren zijn daaraan gewend. Bij de dierenspeciaalzaak zijn vele soorten en maten voederbakken te koop. Belangrijkste is dat de dieren er niet mee kunnen knoeien en dat het voer droog blijft. De voerbakken mogen ook niet omvallen als de dieren er tegenaan lopen of er op gaan zitten. Om te voorkomen dat er bodemstrooisel in de voerbakken wordt gekrabd, worden de voerbakken op een kleine verhoging geplaatst.

Drinkbakken

Voor drinkbakken geldt hetzelfde als bij de voerbakken. Plaats de bakken op een verhoging, zodat de dieren er geen vuil in kunnen krabben. Het drinkwater wordt dagelijks ververst en de drinkbak schoongemaakt. Belangrijk is dat de bakken, ook in lege toestand, niet door de dieren omgegooid kunnen worden als zij er op gaan staan of er tegenaan lopen of vliegen.

Extra toevoegingen

Een bakje met maagkiezel gemengd met wat grit mag nooit ontbreken. Vogels hebben geen tanden en vermalen met de maagkiezel het voedsel in hun maag. Zonder maagkiezel wordt het voer slecht verteerd en ontstaan gemakkelijk gebreksziekten. Grit bevat veel kalk en leggende dieren hebben veel kalk nodig voor de vorming van een stevige eierschaal. Een bakje met grit mag bij leggende siervogels nooit ontbreken. Duiven hebben extra mineralen en vitamines nodig omdat deze voedingsstoffen van nature te weinig in granen en zaden voorkomen. Duiven in de vrije natuur zoeken zelf naar aanvulling op het voer. Duiven in ons beschermde milieu kunnen dat niet. Ook jonge kuikens hebben maagkiezel nodig, maar gebruik dan een fijne soort, anders kunnen ze het niet opnemen.

Baden in water en in zand

Duiven laten zich in de natuur vaak natregenen en houden op deze manier hun veren in goede conditie. Als de volière is afgedekt is het goed om de duiven zo nu en dan een bad te laten nemen in een schaal met water. Het badwater wordt op tijd weer weggehaald om te voorkomen dat het wordt gebruikt als drinkwater.

Lachduiven maken toilet
Lachduiven maken toilet

De andere siervogels nemen nooit een bad in water maar doen dat dolgraag in droog zand. Op deze manier houden de dieren hun veren schoon en in goede conditie. Zandbaden is ook een goed middel om luizen en vlooien te verwijderen. Zij nemen elke dag meerdere malen een zandbad als ze de kans krijgen. Het is zo’n belangrijk onderdeel van het gedrag dat men hen dit niet mag onthouden.

Omgaan met dieren

Goed omgaan met de dieren is net zo nodig als het geven van voer en water. Het omgaan met de dieren is misschien wel het mooiste wat er is. De siervogels zijn geen aaibare dieren en houden er niet van om opgepakt en geaaid te worden. Het gedrag van de verzorger bepaalt ook sterk het gedrag van de dieren. Door altijd rustig met de dieren om te gaan en ze nooit te laten schrikken worden zelfs de schrikachtige siervogels nog vrij rustig. Ga daarom nooit onverwachts het hok in en laat de dieren in de ren nooit schrikken. Laat bij de benadering van de dieren altijd een vertrouwd geluid horen, zodat de dieren weten dat de verzorger er aan komt en win zo het vertrouwen van de dieren. En juist dat maakt het houden van siervogels zo plezierig en interessant.

Bij alle dieren komen ziekten, afwijkingen en gebreken voor. Het is niet mogelijk deze allemaal te beschrijven of om precies aan te geven hoe de liefhebber moet handelen. Enkele soms voorkomende ziekten worden kort behandeld. Gebreken zijn voor het geoefende oog snel te zien. Dat begint bij de geboorte met afwijkingen aan het skelet, poten en snavel. Aan dit soort gebreken is niets te doen. In de vrije natuur zijn deze kuikens de eerste prooi van roofdieren. De natuur zorgt er zelf voor dat deze dieren niet opgroeien. Ook de liefhebber moet dit erkennen en handelend optreden. Dieren met afwijkingen laten leven is niet diervriendelijk. In dit hoofdstuk worden enige handvaten gegeven voor de behandeling van zieke dieren.

Begrippen ziekteverwekkers en behandelmogelijkheden

Gebrekziekte
Een dier met ‘gebreksziekte’ is niet ziek, maar heeft gebrek aan maagkiezel, vitaminen of mineralen. De oplossing is het opheffen van het tekort.

Ectoparasieten
Voorbeelden zijn luizen, vlooien en bloedmijten. Deze parasieten worden bestreden met een insectenspray. Ook de kalkpootmijt die zich in de loopbenen vreet valt onder de ecto-parasieten en kan met specifieke middelen worden bestreden.

Endoparasieten
Dit zijn darmwormen. De dierenarts heeft middelen tegen deze wormen.

Protozoën
Dit zijn dierlijke ééncellige wezens. Belangrijke ziekteverwekkers zijn vier soorten die allen bij jonge dieren en vooral bij kuikens de ziekte coccidiose veroorzaken in verschillende delen van de darmen. Oudere dieren zijn er veel minder gevoelig voor. Een snelle behandeling met een specifiek middel geeft meestal een goed resultaat . De dierenarts heeft deze middelen. De levenscyclus van deze protozoën verloopt via de mest deels buiten het lichaam, waar de ontwikkeling stormachtig is onder warme en vochtige omstandigheden.

Bacterieziekten
Deze ziekteverwekkers zijn veel kleiner dan de protozoën en verspreiden een ziekmakend gif waardoor de ziekte meestal een ontstekingsachtig verloop heeft. De dierenarts heeft goede antibiotica.

Virusziekten
Virussen zijn nog weer veel kleiner en richten zich vaak op specifieke delen van het lichaam. Tegen virussen bestaan geen geneesmiddelen. Hier helpt alleen preventief vaccineren waardoor op kunstmatige wijze met dode virussen een natuurlijk afweermechanisme wordt ontwikkeld. Het lichaam heeft enige weken nodig om de immuniteit op te bouwen. Een bekend voorbeeld in de pluimveehouderij is de verplichte enting tegen Pseudo Vogelpest (New Castle Disease of NCD). De dieren zijn vanaf twee weken na de enting tot en met vijf maanden erna immuun.

Herkennen en isoleren van zieke dieren

Een ziek dier vertoont vaak lusteloos gedrag, zondert zich af en eet meestal niet meer. Het is moeilijk de specifieke ziekte te herkennen, behalve als het uitwendige beschadigingen zijn. Soms is aan de houding van het dier of aan de aard en de kleur van de mest en de kleur van de kopversierselen af te leiden om welke ziekte het gaat. Zodra een dier afwijkend gedrag vertoont, wordt dit dier geïsoleerd van de andere dieren. Een ziek dier wordt vaak het doelwit van gezonde dieren en brengt de ziekte misschien ook op de andere dieren over. Plaats dit dier in een apart hok met schoon water en voldoende voedsel. Belangrijk is ook om de bodembedekking schoon te houden.

Welke ziekte is het

Een ervaren fokker kan soms vast stellen om welke ziekte het gaat en advies geven. Sommige dierenartsen zijn redelijk tot goed gespecialiseerd in ziekten die bij gevogelte voorkomen. Maar het blijft soms moeilijk een goede diagnose te stellen. Gaandeweg leert men zelf ook beter zieke dieren te herkennen. De dieren moeten regelmatig gecontroleerd worden op ectoparasieten. Deze parasieten zitten vaak onder de vleugels en rond de cloaca. Ziekten en kwalen die we bij de siervogels tegen komen zijn vooral pseudo vogelpest, blackhead of zwarte koppenziekte, infectueuze bronchitis, coccidiose en verschillende darmwormen. Lusteloze dieren al dan niet tezamen met andere mest dan normaal duiden op darmwormen. Zitten kuikens of jonge dieren ingedoken met opgezette veren, dan hebben ze vaak last van coccidiose. Nemen de dieren een pinguïnachtige houding aan, rochelen de kuikens of neuriën de volwassen dieren, dan is dat vaak een signaal van infectieuze bronchitis of gaapwormen. Dit is niet de enige ademhalingsziekte. Pluimvee is vatbaar voor ademhalingsziekten en dan is het beter direct een dierenarts in te schakelen.

Wat kun je zelf doen en wat moet je niet zelf doen

Over ziektes zijn goede boeken te koop. Een goed boek is ‘Gezond pluimvee’ van dr. A.C. Voeten, dat te koop is bij de boekenverkoop van de NHDB. Bij dierenspeciaalzaken zijn middelen te krijgen tegen ectoparasieten. Andere middelen tegen verschillende ziekten kunnen beter via of bij de dierenarts gekocht worden. Verplichte vaccinaties zoals tegen pseudo vogelpest moeten door een dierenarts of onder leiding van een dierenarts door een plaatselijke kleindiervereniging worden uitgevoerd. De dieren moeten dan voorzien zijn van een vaste pootring met nummers. Op basis van die nummers wordt een entbewijs verstrekt. Ook tegen infectueuze bronchitis kunnen de dieren preventief geënt worden. Blackhead, coccidiose en wormen kunnen voorkomen worden door preventief middelen toe te voegen aan het voer. Krijgt men desondanks toch met zieken te maken dan is men aangewezen op de deskundigheid van een ervaren collega fokker, maar ook dikwijls op de hulp van een dierenarts. Verder moeten alle ingrepen bij een dier waarbij verdoving of narcose wenselijk is door een dierenarts uitgevoerd worden. Zelf dokteren betekent veel dierenleed en het is verboden.

Nazorg en herintroductie van het genezen dier

Knapt het zieke dier weer op, dan kan het weer terug geplaatst worden. Is het dier toch nog verzwakt, dan moet goed in de gaten worden gehouden of het dier wordt geaccepteerd. Is dat niet het geval, dan moet het dier nog verder aansterken en wordt het terugplaatsen later nog eens geprobeerd.
Als behandeling niet helpt
Helpt geen enkele behandeling, dan is het aan te raden het dier uit zijn lijden te verlossen. Kan men dit zelf niet doen, dan is een ervaren fokker of dierenarts de aangewezen persoon.

Alle siervogels hebben wel iets bijzonders dat hen aantrekkelijk maakt voor liefhebbers en fokkers. Toch moet op grond van een aantal kenmerken een goede keuze gemaakt worden. Impulsieve aankopen leiden bijna altijd tot teleurstellingen en dat geldt zeker voor de meestal grote en dure siervogels.
Dit hoofdstuk geeft enkele richtlijnen en hulp bij het maken van een goede keuze.

Bosfazanten
Bosfazanten

Kenmerken

Het meest belangrijke onderdeel bij de keuze voor siervogels is de beschikbare ruimte voor de dieren. Voor het houden van pauwen en kalkoenen is veel ruimte nodig. In mindere mate geldt dit ook voor fazanten en parelhoenders. Zonder voldoende ruimte komen deze grote vogels niet tot hun recht. Indien u over weinig ruimte beschikt kunt u beter een keuze maken uit patrijzen, kwartels of bijvoorbeeld lachduiven.

Pauwen zoeken graag een hoge rustplaats. Soms kiezen ze zelfs schoorstenen op gebouwen. Ook kalkoenen vertonen deze neiging. Is dat geen bezwaar dan kan men deze dieren, als ze eenmaal zijn gewend, vrij in de tuin of op een stuk grasland laten lopen. Opletten is wel nodig omdat de dieren graag een uitstapje maken buiten hun eigen terrein. Het is wel een prachtige manier om deze siervogels te houden. Is dit niet mogelijk dan zijn er grote volières nodig. Parelhoenders vertonen hetzelfde gedrag en hebben ook de neiging om van het terrein af te dwalen. Pauwen, kalkoenen en parelhoenders kunnen meestal wel in groepen worden gehouden als de ruimte maar groot genoeg is. Om fazanten te houden zijn volières nodig om het wegvliegen te voorkomen. Daarbij komt nog dat vrijwel alle fazanten paarsgewijs gehouden moeten worden.

Konings glansfazanten
Konings glansfazanten

Frankolijnen, patrijzen en kwartels zijn kleine hoenderachtigen. Zij leven veel op de grond, maar kunnen ook vliegen als de beste. Het zijn schitterend getekende en gekleurde vogels die een lust voor het oog zijn. Frankolijnen en patrijzen zijn zo groot als kleine krielkippen. Patrijzen kunnen behoorlijk tam worden. Bij de frankolijnen lukt dat meestal wat minder.
Er zijn wereldwijd vele soorten kwartels, waaronder grondkwartels die, zoals de naam al doet vermoeden, altijd op de grond leven. 
Kuif- en boomkwartels leven overdag ook veel op de grond, maar brengen de nacht graag door in bomen en struiken.

Verschillende soorten kuifkwartels
Verschillende soorten kuifkwartels

De oorspronkelijke duiven worden verdeeld in twee groepen: zaadetende en vruchtenetende duiven. Door hun dieet zijn vruchtenetende duiven niet gemakkelijk te houden en alleen geschikt voor de zeer ervaren duivenhouders. Voor beginners worden deze duiven afgeraden.
De zaadetende oorspronkelijke duiven zijn gemakkelijker te houden, hoewel er ook verschillen tussen de soorten voorkomen.

Vele soorten broeden niet gemakkelijk en zijn daardoor nogal prijzig in aanschaf. Ook deze duiven zijn niet geschikt voor beginners.
Het is beter om te kiezen voor gemakkelijker te houden soorten, die ook regelmatig voor nageslacht zorgen. Deze duiven zijn ook niet zo duur in aanschaf. De lachduif is een rustige en vertrouwelijke duif en daarom geschikt voor zowel kinderen als beginners. Zij stellen weinig eisen en gaan gemakkelijk tot broeden over. Er zijn al ruim 20 kleurmutaties bekend bij de lachduif. Er is daardoor een grote groep liefhebbers en fokkers die deze duif houdt en fokt. Kortom, een ideale duif om als hobby te houden. Hetzelfde geldt ook voor de kleine diamantduif.

Oorspronkelijke duiven

De naam oorspronkelijke duiven is verwarrend omdat ook de mutaties onder deze groep vallen. Erg populair zijn de lachduiven die een kweekvorm zijn van de Afrikaanse tortel. Bij deze soort komen zeer veel bijzondere kleurmutaties voor waardoor de lachduif voor liefhebbers een zeer aantrekkelijk duifje is.

Daarnaast kennen we de diamantduiven, de diverse soorten tortelduiven en vele ander soorten duifjes uit Europa en andere continenten.

Zeer specifieke informatie over een aantal populaire soorten duifjes vindt u ook op: http://www.dfkp.nl/

Meer informatie over de verzorging, fokken en showen van siervogels vindt u op: Website Kleindierplaza

Er is ook siervogelstandaard waarin ook de oorspronkelijke duiven tot in detail worden beschreven.

Lachduiven, prachtige en gemakkelijk te houden siervogels

Kijken, kiezen en kopen

Kiezen voor één of meer van de beschreven siervogels is niet gemakkelijk. Er is zoveel moois. Het is noodzakelijke vooraf voldoende informatie te verzamelen over het houden van siervogels. De volgende stap is het verzamelen van adressen van siervogelfokkers of -liefhebbers om dieren te gaan bekijken en te vergelijken. Deze fokkers en liefhebbers zijn de aangewezen personen om alle informatie te geven om een goede keuze te maken. Bezoek meerdere liefhebbers en fokkers en vraag zo veel mogelijk informatie. Voor hulp bij het vinden van adressen van fokkers kunt u het best contact opnemen met de speciaalclub.

Passen in de omgeving

Bijna alle dieren maken geluid en dus ook de siervogels.
Van kalkoenen en vooral parelhoenders is bekend dat ze als schrikreactie behoorlijk veel en hard geluid kunnen maken. Bij fazanten valt de geluidsoverlast wel mee. Duiven koeren, de één wat meer en harder dan de ander. Sommige kwartelhanen kunnen in de voortplantingsperiode een behoorlijke luide ‘roep’ laten horen. Het is daarom verstandig bij de omwonenden te polsen hoe zij denken over siervogels in hun omgeving.
Het is beter vooraf te overleggen dan achteraf problemen te krijgen.

Transport

Gekochte dieren moeten op een goede manier worden vervoerd.
Pauwen worden het best vervoerd in een jute zak. De kop van de pauw wordt door een gat aan de onderkant van de zak gestoken. Daarna wordt de zak rond de staart van de pauw dicht geknoopt  zodat de staart helemaal buiten de zak uitsteekt. Het dier kan zich op deze manier niet verwonden of beschadigen. Kalkoenen worden in kisten vervoerd. Deze kisten moeten ongeveer 50 cm hoog, 30 cm breed en 80 cm lang zijn. Aan de beide kopse kanten komt een schuif, zodat het dier er aan de ene kant in kan en er aan de andere kant uit kan. Voor parelhoenders, patrijzen en kwartels is een kist met vakken geschikt. Deze kisten zijn zo hoog dat de dieren er goed in passen, maar geen ruimte hebben om omhoog te springen. Kunnen ze dit wel doen, dan bestaat de kans dat de kop wordt beschadigd. Elk vak heeft een eigen deksel. Op deze manier wordt voorkomen dat bij het uit de kist halen van een dier de andere dieren kunnen ontsnappen. Fazanten zijn moeilijk te vervoeren. Soorten zonder lange staart worden meestal in kisten vervoerd. Voor fazanten met een lange staart worden meestal pvc-buizen gebruikt met voor en achter een schroefdeksel. Vooral aan de kopzijde zijn vele ventilatiegaten nodig. Ook in de rest van de buis is het goed een aantal ventilatiegaten te maken. Tijdens het transport gaan de dieren nogal eens zweten. De diameter van de pvc-buis is afhankelijk van de grootte van de fazant.

Dieren vervoeren op warme dagen is riskant, omdat de temperatuur in de auto hoog kan oplopen, soms met fatale afloop voor de dieren. Sommige soorten zijn stressgevoelig en dit maakt  de dieren nog kwetsbaarder. In veel gevallen is het beter de dieren in de avond te vervoeren.

In het eigen hok

Thuis aangekomen worden de dieren zo snel mogelijk maar wel voorzichtig uit de kisten genomen en in de voor hen geschikt gemaakte ruimte losgelaten. Na de reis hebben de dieren altijd behoefte aan fris drinkwater. Voer mag ook wel klaar staan, maar vaak eten de dieren niet direct. Dit komt vanzelf goed en gezonde dieren komen na de reis snel weer tot rust en gaan hun hok verkennen. Dieren vervoeren op warme dagen is riskant omdat de temperatuur in de auto hoog kan oplopen, soms met fatale afloop voor de dieren. Sommige soorten zijn stressgevoelig en dit maakt de dieren nog kwetsbaarder. In veel gevallen is het beter de dieren in de avond te vervoeren.

Kleindieren zijn al heel lang nauw verbonden met de cultuur van de mens. Diverse schilders zoals Jan Steen, Gijsbert d’Hondecoeter, Melch d’Hondecoeter, J.G. Keulemans, Hendrik ten Oever zijn zich zelfs gaan toeleggen op het verbeelden van kleindieren.

Hollands erfgoed kleindieren door schilders

Een prachtig voorbeeld daarvan is het bekende schilderij De Hoenderhof van Jan Steen, dat u kunt vinden in het Mauritshuis te Den Haag. Dit schilderij geeft een tafereel uit het toenmalige dagelijks leven van welgestelden weer waarin ook vele kleindieren afgebeeld zijn.

Bij schilders als de d’Hondecoeters waren de kleindieren zelfs vaak het hoofdonderwerp in het schilderij. Daaruit moge blijken hoe belangrijk toen al kleindieren voor de mens waren.

Hollands erfgoed kleindieren van Nederlandse schilder

Ook lieten de welgestelden siertuinen aanleggen waarin verschillende volières opgenomen waren om te kunnen pronken met de bijzonderheden die ze verworven hadden. Een van de laatste in de rij van welgestelden die deze traditie hebben voortgezet was Dreesman van de bekende warenhuisketen.

Fokkers willen graag hun fokresultaat aan andere fokkers en liefhebbers tonen en tegelijkertijd in competitie strijden om te zien wie de beste dieren heeft. De meeste soorten siervogels worden echter niet in grote getale op kleindierententoonstellingen getoond. De stressgevoelig bij deze dieren speelt hierbij een rol. Overal in het land worden in de maanden september tot en met januari kleindierententoonstellingen georganiseerd. Voor een overzicht van de kleindierententoonstellingen in Nederland, klik hier. In vogelvlucht wordt beschreven wat er allemaal gebeurt voor, tijdens en na een kleindierententoonstelling.

Overzicht van kleindierententoonstelling

Selecteren en huisvesten van showdieren

Een showdier is een dier dat het standaardideaal dicht benadert en alle kenmerken toont van een vitaal dier. De inzender moet dus op de hoogte zijn van de eisen die aan zijn dieren worden gesteld. De praktijk is dat er weinig siervogels speciaal voor de show worden gehouden. Pauwen en zeker pauwhanen worden bijna nooit op tentoonstellingen getoond. Fazanten worden wel ingezonden maar meestal paarsgewijze in de tentoonstellingskooi geplaatst. Oorspronkelijke duiven komen nog niet in grote getale op tentoonstellingen. Ze worden ook nog niet zoveel gefokt als bijvoorbeeld de lachduiven, maar het aantal wordt groter. Patrijzen zien we regelmatig en kwartels worden al vaak in grote aantallen op tentoonstellingen getoond. Kalkoenen, parelhoenders en fazanten worden geselecteerd op uiterlijke kenmerken en op de manier waarop ze zich gedragen. Zeer zenuwachtige of onrustige dieren kunnen beter thuis blijven. De dieren die naar een tentoonstelling gaan worden enkele dagen voor de tentoonstelling apart in een hok met een flinke laag stro geplaatst om ze zo schoon mogelijk te houden.

Conditioneren en toiletteren

Siervogels worden in tegenstelling tot hoenders niet gewassen, zij laten als afweer bij een aanval van roofdieren direct hun veren los en dat doen ze ook bij een wasbeurt. Zelfs als deze dieren met natte handen worden vastgepakt heeft al verlies van veren tot gevolg. Aan deze vogels valt dus weinig te conditioneren. De poten worden wel gewassen en met vaseline ingewreven. Met de kopversierselen wordt dit ook wel gedaan. Dieren die erg droog hebben gezeten krijgen soms gekrulde veren. Met een bloemenspuit worden ze nat gespoten. Hierdoor gaat het verenpak wat strakker zitten. Dieren die naar een tentoonstelling gaan kunnen van te voren thuis in kooien worden getraind. Het trainen moet wel voorzichtig gebeuren om te voorkomen dat de dieren hun verenkleed beschadigen. Bovendien moeten ze weer een keer extra in de hand genomen worden. Aan de andere kant, door het vaker maar wel voorzichtig hanteren van de dieren worden ze ook tammer. Het ligt ook een beetje aan het gevoel van de fokker om te beoordelen of de dieren vooraf getraind worden of niet.

Verzendmateriaal

Als het tijdstip is aangebroken om de dieren naar de tentoonstelling te brengen, worden de snavel en de poten schoon gemaakt voordat ze in de verzendkist worden geplaatst. Het beste is elk dier apart in een verzendkist te plaatsen. Op de kist wordt het etiket geplakt van de organiserende tentoonstellingsorganisatie. Op dit etiket wordt het ringnummer geschreven, zodat gecontroleerd kan worden of het juiste dier in de juiste kooi wordt geplaatst.

Papierwinkel

Inschrijven voor een tentoonstelling verloopt volgens de procedure die beschreven is in het vraagprogramma van die tentoonstelling. Dit vraagprogramma kan worden aangevraagd bij de betreffende tentoonstellingssecretaris en vaak ook via internet. In het vraagprogramma is alle informatie opgenomen over de tentoonstelling. Is hierbij hulp nodig, ga dan naar een ervaren fokker van een plaatselijke kleindiervereniging. De tentoonstellingsorganisatie stuurt de inzender kort voor de tentoonstelling de inschrijfbevestiging met de kooinummers van elk ingeschreven dier. Siervogels (m.u.v. duiven) die naar een tentoonstelling worden gebracht moeten verplicht zijn ingeënt tegen pseudo vogelpest. Bij het enten ontvangt de fokker een entbewijs. Bij het inkooien is de inzender verplicht een kopie van het entbewijs af te geven aan de tentoonstellingsorganisatie. Dat entbewijs geldt ook als vervoersvergunning.

Dieren inkooien

Inkooien is het brengen van de ingeschreven dieren naar de tentoonstelling en het plaatsen van de dieren in de aangewezen kooien. De meeste fokkers brengen zelf of met enkele personen samen de dieren naar de tentoonstelling. De grote (nationale) tentoonstellingen verzorgen vervoerslijnen door heel Nederland. Dit vervoer is veel goedkoper dan zelf de dieren wegbrengen en ophalen. In de vraagprogramma’s van deze grote tentoonstellingen zijn de vervoerslijnen beschreven, inclusief de voorwaarden om mee te doen. De inzender of de vervoerder plaatst de dieren in de kooien. Gelijktijdig worden nog even wat slordige veren en staarten als gevolg van het transport rechtgestreken. Het ringnummers van elk ingekooid dier wordt door de inzender op de achtergrondkaart geschreven die al bij de kooi hangt. Op deze kaart wordt na de keuring de beoordelingskaart van het dier bevestigd. De lege transportkist wordt onder de kooien geplaatst.

Keuringen en keurresultaten

Meestal zijn alleen tentoonstellingsmedewerkers, keurmeesters, helpers en schrijvers tijdens de keuring van de dieren aanwezig. In het vraagprogramma staat vermeld welke keurmeester de dieren keurt. De keurmeester keurt de dieren volgens vaste regels en volgens de vastgestelde standaardbeschrijving.
De beoordelingskaart wordt aan de kooi gehangen, zodat iedereen de beoordeling van elk dier kan lezen. De inzender kan de beoordelingskaarten opvragen om mee te nemen. De keurmeester gebruikt de onderstaande predikaten bij de beoordeling met daarbij genoemd de te behalen punten per predikaat:
• DIS is Diskwalificatie en 0 punten; het dier is uitgesloten door een fout van de fokker
• is Onvoldoende en 0 punten; de laagste beoordeling voor een dier met een ernstige fout
• V is Voldoende en 90 punten; het dier beantwoordt nog net aan de standaardbeschrijving
• G is Goed en 91 en 92 punten; het dier is een matige tot goede vertegenwoordiger van het ras
• ZG is Zeer Goed en 93, 94 of 95 punten; de punten geven aan dat het om een krappe, een gemiddelde en een royale ZG gaat, waarbij de laatste een hele mooie vertegenwoordiger van het ras is
• F is Fraai en 96 punten; het dier en vooral ook het type (vorm) is beoordeeld als fraai, dus in totaal een fraai exemplaar
• U is Uitmuntend en 97 punten; dit dier benadert op alle onderdelen het ideaalbeeld.

Prijzen

Het toekennen van de verschillende prijzen, zoals beschreven in het vraagprogramma, volgt als alle dieren gekeurd zijn. De gewonnen prijzen worden in een aparte lijst in de catalogus opgenomen in volgorde van prijsnummer. De inzender ontvangt de gewonnen prijzen meestal tijdens de tentoonstelling. Geldprijzen worden soms overgemaakt via de giro- of bankrekening. Veel fokkers vinden het behalen van goede fokresultaten net zo belangrijk als het winnen van prijzen.

Uitkooien

Als de show afgelopen is worden de dieren rustig uit de kooien genomen. Let goed op dat de juiste dieren worden meegenomen en niet per ongeluk een dier van iemand anders. Omdat het nummer van de kooi en het ringnummer op het etiket van de verzendkist staan is controle mogelijk.

Terug in de hokken

Thuis gekomen worden de dieren zo snel mogelijk weer in hun eigen hokken geplaatst. Is het erg koud weer dan is het verstandig de dieren eerst in een schuurtje of het binnenhok los te laten. Pas de dag daarop kunnen de dieren weer naar buiten. Kalkoenen en parelhoenders kunnen bij een groot temperatuursverschil een nacht in de transportkist doorbrengen om te acclimatiseren. Zorg dan wel voor voldoende ventilatie.

Stel al je vragen en wissel ervaringen uit in de Facebook groep over kwartels.

Alle lijsten en documenten mbt siervogels en oorspronkelijke duiven op één plek.

Van de Nederlandse DFKP-club (speciaalclub voor fokkers en liefhebbers van oorspronkelijke duiven, lachduiven, diamantduiven, frankolijnen, kwartels en patrijzen) zijn de volgende digitale boeken beschikbaar:

Lid worden

Om deel te mogen nemen aan een tentoonstelling is het belangrijk dat je lid bent van Kleindier Liefhebbers Nederland.

Watervogels

Watervogels zijn een kleurrijke groep vogels en daardoor erg populair. We onderscheiden gedomesticeerde en oorspronkelijke rassen.

Lees verder >

Tentoonstellingen

gepland
Start: 6 december 2024
Einde: 7 december 2024
gepland
Start: 6 december 2024
Einde: 7 december 2024
gepland
Start: 7 december 2024
Einde: 7 december 2024
gepland
Start: 7 december 2024
Einde: 7 december 2024
Gepland
Start: 13 december 2024
Einde: 14 december 2024
gepland
Start: 13 december 2024
Einde: 14 december 2024